تاریخچه شهر اراک از دوران قاجار تا امروز را در این مقاله آشنا شوید. با چگونگی شکل‌گیری سلطان‌آباد و تبدیل آن به قطب صنعتی ایران همراه باشید.
آغاز شکل‌گیری شهری به نام سلطان‌آباد
اراک که امروز یکی از مهم‌ترین شهرهای صنعتی ایران است، در گذشته با نام «سلطان‌آباد» شناخته می‌شد. این شهر در اوایل قرن سیزدهم هجری قمری، در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار و به دستور «یوسف‌خان گرجی» بنیان‌گذاری شد.
سلطان‌آباد به عنوان یک قلعه نظامی و برای کنترل ایلات و عشایر منطقه ساخته شد.
دلایل شکل‌گیری شهر در این منطقه
انتخاب موقعیت جغرافیایی اراک به دلایلی نظیر وجود دشت‌های هموار، منابع آبی مناسب، و قرار گرفتن در مسیرهای ارتباطی بین استان‌های مرکزی، تهران، لرستان و همدان بود.
این موقعیت باعث شد اراک به مرور به یکی از مراکز مهم تجارت و داد و ستد در منطقه تبدیل شود.
معماری اولیه و طرح شهری سلطان‌آباد
شهر اولیه سلطان‌آباد با الگویی کاملاً منظم و حساب‌شده طراحی شد. این شهر به شکل یک قلعه مستطیل‌شکل بود که دورتادور آن دیوارهای بلند خشتی و برج و بارو ساخته شده بود. بازار تاریخی اراک، که امروز هم پابرجاست، در همین دوره ساخته شد و در مرکز شهر قرار داشت.
این بازار بر اساس نقشه شطرنجی و چهار سوقی طراحی شده بود که بعدها به الگویی برای دیگر شهرها تبدیل شد.
دوران قاجار: رشد تدریجی و جذب جمعیت
در دوره قاجار، با توجه به امنیت نسبی و ساختار شهری منظم، مردم از روستاها و مناطق اطراف به سلطان‌آباد مهاجرت کردند. کاروانسراها، مسجدها، حمام‌های سنتی و مدارس دینی در این دوره ساخته شدند و چهره‌ای شهری به این منطقه دادند.
در همین دوران، حیات اجتماعی و فرهنگی در شهر شکل گرفت. حوزه‌های علمیه، محافل شعر و ادبیات، و فعالیت‌های تجاری، سلطان‌آباد را به یکی از شهرهای فعال فرهنگی و اقتصادی در منطقه تبدیل کرد.
دوران پهلوی: آغاز صنعتی شدن اراک
یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخ اراک، دوره پهلوی و آغاز فرآیند صنعتی شدن شهر بود. با احداث کارخانه‌هایی مانند:
- ماشین‌سازی اراک
- آلومینیوم ایران (ایرالکو)
- واگن‌پارس
- هپکو
اراک به تدریج به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های صنعتی ایران شناخته شد. این تحولات باعث مهاجرت وسیع از سایر نقاط کشور به اراک شد.
همچنین در این دوره، نام شهر از «سلطان‌آباد» به «اراک» تغییر یافت. واژه «اراک» برگرفته از واژه «اراکه» به معنای سرزمین مقدس در زبان پهلوی است.
دوران انقلاب اسلامی تا امروز
پس از انقلاب اسلامی، مسیر توسعه اراک ادامه یافت. با وجود چالش‌های اقتصادی دهه‌های گذشته، همچنان اراک یکی از شهرهای تأثیرگذار در صنعت ایران باقی ماند. دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، بیمارستان‌های تخصصی و پروژه‌های زیربنایی شهری به توسعه این منطقه کمک کردند.
در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز، اراک امروز میزبان جشنواره‌ها، همایش‌ها، و فعالیت‌های متنوعی است که این شهر را از یک منطقه صرفاً صنعتی به یک شهر چندبعدی تبدیل کرده است.
اراک در آینه آمار و توسعه
- جمعیت: بیش از ۵۲۰ هزار نفر (بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵)
- رتبه صنعتی: یکی از سه قطب صنعتی ایران
- مراکز آموزش عالی: دانشگاه اراک، دانشگاه صنعتی اراک، دانشگاه علوم پزشکی
- جاذبه‌های فرهنگی: بازار تاریخی، حمام چهار فصل، تالاب میقان، کوه شهباز، روستای انجدان
تاریخچه شهر اراک در یک کلام
شهر اراک با ریشه‌ای تاریخی و فرهنگی، مسیری طولانی از یک قلعه نظامی به یک شهر صنعتی مدرن را پیموده است. تاریخ این شهر نشان‌دهنده همزیستی فرهنگ، صنعت، و پیشرفت در دل ایران مرکزی است.
آشنایی با گذشته اراک می‌تواند درک ما را از هویت فعلی آن عمیق‌تر کند.
